ULOGA INSTITUTA U ISTRAŽIVANJU RATNIH ZLOČINA 1992-1995.
Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu formiran je septembra 1992. u izuzetno složenim i teškim društvenim, političkim, ekonomskim, vojnim i bezbjednosnim uslovima i međunarodnim odnosima. Posebno obilježje bitnih uslova i međunarodnih odnosa nastanka i razvoja Instituta karakterišu agresija na Republiku Bosnu i Hercegovinu, genocid nad Bošnjacima i opsada Sarajeva.
ZADACI INSTITUTA
Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu javna je naučna ustanova koja se bavi istraživanjem zločina protiv mira, zločina genocida i drugih teških povreda međunarodnog humanitarnog prava sa historijskog, pravnog, sociološkog, kriminološkog, ekonomskog, demografskog, psihološkog, politikološkog, kulturološkog, medicinskog, ekološkog i drugih aspekata od značaja za cjelovito naučno istraživanje zločina.
Institut je formiran 4. septembra 1992. na osnovu Uredbe sa zakonskom snagom Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine (Službeni list RBiH, broj 16/92), koja je potvrđena na sjednici Skupštine RBiH 1. juna 1994. (Službeni list RBiH, broj 13/94). Formiranje Instituta bila je realizacija odredbe Platforme za djelovanje Predsjedništva RBiH u ratnim uslovima od 26. juna 1992. godine. U tom kontekstu Vlada RBiH donijela je Rješenje (Službeni list RBiH, broj 16/92) o imenovanju prvog Upravnog odbora Instituta u sljedećem sastavu: prof. dr. Ivan Cvitković, predsjednik, prof. dr. Atif Purivatra, zamjenik predsjednika, dr. Mirko Pejanović, član, dr. Bećir Macić, član, Ivan Lovrenović, član, prof. dr. Nijaz Duraković, član, i prof. dr. Munib Maglajlić, član.
Institut je formiran u teškim uslovima agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu i genocida nad Bošnjacima, te barbarske opsade Sarajeva. U članu 1. Uredbe sa zakonskom snagom, objavljene u Službenom listu RBiH, broj 16, od 18. septembra 1992, piše: “Skupština Republike Bosne i Hercegovine osniva Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava kao javnu naučnu ustanovu u državnoj svojini sa sjedištem u Sarajevu”. Pomenutom uredbom određeno je da je djelatnost Instituta, između ostalog, da “naučno i stručno istražuje i obrađuje zločine protiv mira, ratne zločine, zločine protiv čovječnosti i druge teške povrede pravila međunarodnog prava na teritoriji Republike Bosne i Hercegovine i u inostranstvu, izvršene prema narodima i građanima Republike Bosne i Hercegovine i prema Republici Bosni i Hercegovini, i to sa historijskog, kriminološkog, pravnog, ekonomskog, demografskog, sociološkog, psihološkog, politikološkog, kulturološkog, medicinskog, ekološkog i drugih aspekata od značaja za cjelovito naučno i stručno sagledavanje ovih zločina”.
Sjedište Instituta je u Sarajevu. Institut je od svog osnivanja bio pridružena članica Univerziteta u Sarajevu, a od 2013. godine je stalna članica.
Od osnivanja do danas djelatnost Instituta bila je usmjerena naročito na istraživanje:
- Planiranja, pripremanja, započinjanja i/ili vođenja agresorskog rata ili rata kojim se krše međunarodni ugovori, sporazumi ili garancije ili učestvovanje u nekom zajedničkom planu ili zavjeri za izvršenje bilo kog od navedenih djela;
- Povreda ratnih zakona i ratnih običaja; ubistvo, zlostavljanje ili odvođenje na prinudni rad ili za koji drugi cilj civilnog stanovništva okupirane teritorije ili u okupiranu teritoriju; ubistvo ili zlostavljanje ratnih zarobljenika ili lica na umoru; ubijanje talaca; pljačkanje javne ili privatne imovine; namjerno razaranje gradova ili sela ili pustošenje neopravdanim vojnim potrebama;
- Genocida, zločina protiv čovječnosti, ratnih zločina protiv civilnog stanovništva; ratnih zločina protiv ranjenika i bolesnika; ratnih zločina protiv ratnih zarobljenika; organizovanja grupa za podsticanje na izvršavanje genocida, zločina protiv čovječnosti i ratnih zločina; protivpravno ubijanje i ranjavanje neprijatelja; protivpravno oduzimanje stvari od ubijenih i ranjenih na bojištu; upotrebe nedozvoljenih sredstava borbe; povreda parlamentara; surovo postupanje sa ranjenicima, bolesnicima i ratnim zarobljenicima; neopravdano odlaganje repatrijacije ratnih zarobljenika; uništavanja kulturnih i historijskih spomenika; podsticanja na agresorski rat; zloupotreba međunarodnih znakova; rasne i druge diskriminacije; zasnivanje ropskog odnosa i prevoz lica u ropskom odnosu; međunarodni terorizam; ugrožavanje lica pod međunarodnom zaštitom; uzimanje talaca, kao i druge teške povrede pravila međunarodnog prava.
U tom cilju Institut je posebno:
- utvrđivao mjesto i vrijeme izvršenja zločina;
- utvrđivao okolnosti pod kojima je zločin izvršen;
- utvrđivao kategorije, status i broj žrtava, te oblike zločina i način izvršenja zločina;
- u granicama svojih naučnih mogućnosti nastojao identificirati ideologe, organizatore, podstrekače, pomagače, saradnike, naredbodavca i izvršioce zločina;
- formirao evidenciju uništenih i oštećenih spomenika kulture, privrednih i drugih objekata sa iskazivanjem približne vrijednosti štete;
- prikupljao, sređivao i čuvao dokumentaciju o zločinima;
- dostavljao nadležnim državnim organima prijedloge sa dokumentacijom radi krivičnog gonjenja izvršilaca zločina;
- objavljivao rezultate istraživanja zajedno sa dokumentacijom, po potrebi, i na više jezika i u vezi s tim organizovao vlastitu izdavačku djelatnost.
Institut je posebno radio na:
- konceptualizaciji i izradi naučnoistraživačkih projekata, kao naučne osnove organizovanja i realizacije naučnih istraživanja zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava;
- permanentno i kontinuirano primjenjivao postojeće naučne metode i metode prikupljanja podataka u procesu naučnog istraživanja, posebno provjeravao njihovu prodornost i pouzdanost u stjecanju naučnog saznanja, čime ih istovremeno i provjeravao u pogledu adekvatnosti u odnosu na predmet istraživanja, što je u neposrednoj funkciji razvoja naučne metodologije istraživanja zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava;
- pružao naučnu i stručnu pomoći istraživačima u istraživanju ove oblasti;
- razvijao odgovarajuću saradnju sa naučnim i stručnim ustanovama u zemlji i inozemstvu;
- objavljivao naučne i stručne radove;
- organizirao naučne skupove, savjetovanja, diskusije i predavanja o pojedinim naučnim i stručnim pitanjima iz općeg djelokruga rada Instituta i srodnih djelatnosti;
- učestvovao na naučnim skupovima, savjetovanjima, diskusijama i predavanjima u zemlji i inozemstvu;
- obezbjeđivao materijalna sredstava za naučnoistraživački rad, za prikupljanje podataka o zločinima protiv čovječnosti i međunarodnog prava, izdavačku djelatnost, materijalno-tehnička sredstva i druge potrebe Instituta.
U cilju efikasnije realizacije naučnoistraživačke djelatnosti i drugih aktivnosti koje prate ovu oblast, u Institutu su djelovale sljedeće organizacione jedinice:
- za naučnoistraživački rad;
- za prikupljanje činjeničnih i empirijskih podataka o zločinima;
- za dokumentaciju i analizu (arhiv, analitička obrada podataka, biblioteka, izdavačka djelatnost);
- za opće, pravne i finansijske poslove.
Institut je imao svoje organizacione jedinice u Sjevernoj Americi (Chicago i Hamilton) i Skandinaviji (Stockholm). Podaci kojima raspolaže Institut dostupni su bili javnosti pod uvjetima utvrđenim Pravilima Instituta. Institut je sarađivao sa pravnim i fizičkim licima u Bosni i Hercegovini i inozemstvu.
PLANOVI ZA RAZVOJ
Polazeći od svega navedenog, u narednom periodu Institut će sa postojećom kadrovskom osnovom i spoljnjim naučnim saradnicima posvetiti posebnu pažnju daljem razvoju i realizaciji svoje osnovne djelatnosti - naučna istraživanja svih oblika zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava koji su izvršeni za vrijeme agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu 1991-1995, kao i svih oblika zločina izvršenih u toku Drugog svjetskog rata i ranije, te edukativnoj djelatnosti u predmetnoj i naučnoistraživačkoj oblasti. U vezi s tim, aktivnost će se odvijati u sljedećim oblastima: naučnoistraživački rad, obrazovanje, prikupljanje izvora, poslovi dokumentacije i analize, te stvaranje uslova za još efikasniji rad ove ustanove. Realizacija svih planiranih aktivnosti zavisiće, između ostalog, i od obezbjeđenja potrebnih i odgovarajućih finansijskih sredstava.
Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu od svojih istraživača očekuje da više koriste mogućnosti koje pružaju programi Evropske unije u oblasti istraživanja: Tempus, Erasmus Mundus i Okvirni program (FP7 i najavljeni FP8), kao i ostale modalitete studentske i akademske razmjene u okviru već uspostavljenih bilateralnih i multilateralnih programa saradnje. Sve to treba da poveća kvalitetu naučnoistraživačkog rada na Institutu, a time i kvalitetu rada na Univerzitetu u Sarajevu u cjelini.
MEMORANDUMSKO VRIJEME
Mi živimo u “memorandumsko vrijeme” koje sadrži negiranje svega što je učinjeno, zaštitu ratnih zločinaca, a optuživanje branilaca Bosne i Hercegovine, destabiliziranje političkog i državnog rukovodstva Bosne i Hercegovine i podržavanje secesije bosanskohercegovačkog entiteta RS. Po zagovornicima takve politike i prakse nije bilo ni ubistava, ni ranjavanja, ni protjerivanja, ni silovanja, ni koncentracionih logora, ni razaranja, ni kolektivnih stradanja, nije bilo ništa. Međutim, genocid nad Bošnjacima je historijska i pravna i društvena činjenica.
U tom kontekstu Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu će, sa mladom generacijom istraživača koja je stupila na javnu scenu, nastaviti i ojačati ulogu vodeće institucije u državi, a i šire u regionu, u ovoj oblasti. Biće učinjeni koraci na reafirmaciji historijski utemeljenog prestiža Sarajeva kao akademskog centra na prostoru jugoistočne Evrope. Sarajevo je poznato zbog svoje prošlosti. Ako je Sarajevo mjesto koje se u svjetskim relacijama uzima kao mjesto gdje je počeo Prvi svjetski rat na početku XX stoljeća, i kao mjesto koje je na kraju tog XX stoljeća bilo u opsadi 1.479 dana, onda nema nikakvog razloga da Sarajevo, odnosno Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava Univerziteta u Sarajevu u XXI stoljeću ne bude mjesto gdje će se istraživati svi zločini počinjeni u XX stoljeću. Ne da bi naučnim saznanjima otvarali još nezarasle rane, nego da bi izvukli pouku, dali nadu i trasirali puteve mira kojeg su ovaj grad, ova zemlja, ali i cijeli region, pa i svijet, tako željni.
Temeljni cilj postojanja i rada ove naučne institucije treba da budu mir, uspostava i održavanje mira kao jedine alternative svemu onome što nosi njegova suprotnost, a to su rat, zločini protiv ljudi i imovine, stradanja, protjerivanja, fizičke i duševne patnje, genocid kao paradigma zločina.